Perspektif, iki boyutlu bir düzlemde üç boyutlu bir algı oluşturmak için kullanılan, çeşitli türleri olan bir yanılsama yaratma tekniğidir. Bu sayede yapılan çalışma daha gerçekçi bir boyuta taşınır, ön arka ilişkisi meydana çıkar ve resim derinlik kazanır. Kısaca düzlemde gerçekçi bir derinlik yaratma tekniğidir.
Perspektif iki boyutlu düzlemde gerçekçi bir üç boyut etkisi oluşturmak için kullanılan tekniğe verilen genel isimdir. Resimde bir derinlik yaratma arzusuyla bu teknik kullanılabilir. Örneğin bir uçurumun tepesinden bakınca küçücük görünen insanlar aslında hiç de o kadar küçük değillerdir. Ancak bulunulan konum ve açı gereği görünen görüntü öyle gözükmektedir.
İnsan gördüğü şeyleri onlara uzak ve yakın oluşuna göre çeşitli büyüklüklerde ve açılarda görür. Gözünüzün ucundaki bir kalem; karşı dairenin balkonunda oturan insandan daha büyük görünür. Gerçekte öyle olmadığını bilseniz dahi o an için bu ifade yanlış bir ifade değildir. Yani bir tür yanılsama içindesinizdir. Uzaklık artıkça boyut küçülür.
Hangi tür olursa olsun hepsi temelinde aynı yanılsamayı yaratmayı hedefler ”derinlik”.
Perspektif Nerelerde Kullanılır?
Resimde perspektif özellikle peyzaj resimlerinde görülür. Onun haricinde diğer alanlarda da mimari çizimlerde, teknik çizimlerde sıklıkla kullanılır, öte yandan neredeyse her resim bu teknikten faydalanır. Çünkü bazı türler dışında her resimde bir mekan ilişkisi mevcuttur. Ancak tabi bunun çok daha derinden hissedildiği ve net bir şekilde görünen resimler de mevcuttur. Örneğin aşağıdaki resimde perspektifin etkisinden kuvvetli bir biçimde yararlanılmıştır. Canaletto’ya ait bu resimde kaç kaçış noktası görmektesiniz? Lütfen yorumlar kısmında düşüncenizi belirtmekten çekinmeyiniz.
Canaletto, Piazza San Marco from the Southwest Corner, with the Procuratie Nuove on the Right,1724
Perspektifin Önemi Nedir?
Perspektifin önemi resim başta olmak üzere mimari ve teknik çizimlerde de oldukça kritik bir konumdadır. Üç boyutlu bir etki almak için sıkça kullanılan bu yöntem resim sanatının etkileyiciliğini önemli ölçüde artırır. Derinlik oluşturmada doğru şekilde kullanıldığı takdirde, mekan ve boyutlara yönelik net bir ifade yaratmayı sağlar. Mekana yönelik iç kompozisyonun nasıl konumlandığına dair izleyiciyi bilgilendirmekte önemli bir rol oynar. Bu sayede mekandaki bir figürün; ardında duran dağ ile arasındaki uzaklığı tahmin etmek ve bu tahmine yönelik bir seyir geliştirmek daha keyifli hale gelir.
Gerçekçiliği artıran bu unsurlar izleyici eseri izlemeye çekmeye olanak sağlar. Anlatım gücüne sağladığı katkı da yadsınamaz. Doğru bir şekilde kullanıldığında izleyicide belirli duygular uyandırma görevini üstlenir. Örneğin yukarıdan ya da aşağıdan konumlandırılmış bir perspektif algısı izleyicide yücelik ya da aşağılık gibi kavramları alevlendirebilir. Bu sayede sanatçı ifade etmek istediği duyguya daha çok yaklaşabilir.
Öte yandan kompozisyondaki çeşitli yerleştirmeler ile sanatçı eserde dikkat çekmek istediği noktaya tüm dikkatleri çekebilir. Bu sayede sanatçı izleyicide gelişecek deneyimin bir parçası olarak kendi eserine bir tür yönlendirme biçimi de eklemiş olur. Bu gibi nedenlerden dolayı doğru kullanılmış perspektif örneklerinde eser çok daha kuvvetli bir hale gelir.
Perspektif çeşitlerinin bilinen iki türü vardır. Bunların da kendi içinde kullanım tekniklerine göre farklı adlandırmaları vardır. Her birinden farklı bir etki elde etmek mümkündür. Gelin birlikte inceleyelim:
Hava Perspektifi
Hava perspektifi ya da renk perspektifi atmosferik bir biçimde malzemeyi kullanmak ile alakalıdır. Örneğin daha uzaktaki bir görüntü daha silik görünürken daha yakındaki bir görüntü daha net görülmektedir. Çok meşhur Mona Lisa tablosu bu tür için örnek olarak sıkça kullanılır.
Renklerin soluk tonlarıyla da oluşturulabilen bu perspektif türünü ise şöyle düşünebiliriz, bizler nasıl daha yakınımızdaki şeyleri daha net daha keskin bir renk düzleminde görebiliyor ancak uzaktaki şeyleri daha silik ve solgun görüyorsak, kağıt üzerindeki düzlemde de daha gerçekçi bir görüntü için hava perspektifinden yararlanılıyor. Bu sayede daha uzakta olan dağlar maviye çalan dumanlı bir griye andırırken; yakında olanlar gayet net ve canlı bir renkte gözükür. Şimdi aşağıya bu türü anlatan güzel örnekleri bırakıyorum.
Bu teknik, resimlerde de net bir şekilde görüldüğü üzere nesnelerin uzaklaştıkça renk, netlik ve detay kaybetmelerini baz alır. Ayrıca atmosferik perspektif olarak da adlandırılır. Sanat eserine derinlik ve boyut katmak amacıyla başta peyzaj resimleri olmak üzere diğer kompozisyonlarda da sıkça kullanılır. En belirgin özellikleri şu şekildedir:
- Renk Değişimleri: Uzakta bulunan nesnelerin renk tonlarının daha soluk ve maviye dönük olarak yansıtılmasıyla karşımıza çıkar. Atmosferdeki havanın sebep olduğu yayılım, uzak mesafedeki nesnelerin renklerinin maviye çalan bir soğuklukta gözükmelerine neden olur.
- Belirsizlik: Uzakta bulunan nesnelerin detayları, yakındaki nesnelere göre daha belirsiz hale gelir. Bu, atmosferdeki hava yoğunluğunun ve nemin etkisiyle meydana gelen bir optik yanılsamadır bu nedenle resimlerde de buna benzer bir görüntü oluşturmak için uzaktaki nesneler buna göre boyanır.
Çizgi Perspektifi
Çizgi perspektifinde ise belirli kaçış noktaları oluşturulur ve o noktaya bağlı kalarak çizim devam ettirilir. Bu sayede gerçekliğe yönelik etki kuvvetlenir. Birçok türü mevcuttur, yapacağınız resme göre farklı açılarda farklı türlerini kullanabilir ve farklı bir etki yakalayabilirsiniz. Aşağıda hepsini tek tek örnekler ile inceleyeceğiz.
Tek Kaçışlı Perspektif
Tek bir kaçış noktası kullanılarak oluşturulur. Bu nokta ufuk çizgisinin merkezinde ya da herhangi bir yerinde olabilir hatta bazen resim yapılacak düzlemin dışında bir nokta da merkez alınabilir ve bütün çizgiler bu noktada birleşir. Çiziminizin ufuk çizginize göre altında ya da üstünde oluşu konumunu belirleyecek.
Çift Kaçışlı Perspektif
Tek kaçışlı olandan farkı iki farklı noktaya da gidebilecek açıda çizgiler olmasıdır. Bir binanın iki farklı açıdan görüntüsü tek bir düzlemde oluşturulabilir. Görsele tersten baktığınızda da sanki çizimi o şekilde yapmışsınız gibi göründüğünü fark edebilirsiniz.
Üç Kaçışlı Perspektif
Yukarıdaki türler ile benzerlik gösterir ancak iki yatay bir dikey kaçış belirlenebileceği için farklı bir görüntü oluşturmak mümkündür. Örneğin bir binanın köşesinden ve tepesinden bakıyormuş gibi bir resim yapmak mümkündür. Bu sayede değişik bir efekt almak mümkün olur.
Balık Gözü (Beş Kaçışlı)
Evet beş kaçışlı bir çizim yapmak da mümkün. Balık gözü efektini hepimiz biliriz, işte beş kaçış noktası da benzer bir etki almamızı sağlıyor, sanki bir kürenin içinde çevrelenmiş bir görüntüyü izliyor gibi oluyoruz. Çokça tercih edilen bir yöntem değildir. Zamanında merak ettiğim için denemiştim, bir miktar uğraş gerektiriyor.
Yukarıdaki örneklerde sizler için perspektif çeşitlerini gösteren bazı çizimler yaparak yazıya ekledim. Şimdi de bir eser üzerinden tespitlerimizi yapalım. Eserimiz Cailebotte’e ait bir Paris sokağı manzarası:
Evet resimde de gördüğümüz ve incelediğimiz üzere beyaz olan çizgi ufuk çizgimiz yeşil ve kırmızı noktalar ise kaçış noktalarımız. Resimdeki binadan yola çıkarak yaptığımız bu tespitte kaçış çizgileri için yaklaşık bir nokta belirledik ve bu noktadan hareketle bir analiz yaptık. Önemli olan her çizginin mevcut kaçış noktasıyla kesişmesi. Perspektif çiziminde dikkat edilmesi gereken en önemli mesele budur. Aynı zamanda farkettiyseniz bu eserde yukarıda bahsettiğimiz iki çeşit de mevcut hem atmosferik olarak hem de çizgisel olarak bir derinlik yaratılmış
Perspektifin Keşfi
Filippo Brunelleschi 1415 yılında doğrusal perspektifin keşfini yapan kişi olarak bilinmektedir. Kendisi iyi bir heykeltıraştır, aynı zamanda iyi bir kuyumcudur da. Daha sonra da mimariye yönelik bir ilgisi olmuş ve bu konuda kendi temsilini en iyi şekilde gerçekleştirmiştir. Yapıtları birçok kişiyi etkilemiş ve tarihteki belirli süreçlerin de önünü açmıştır.
Ufuk Çizgisi Nedir?
Bir diğer önemli kavramımız da ufuk çizgisi. Aslında bir denizin kıyısına gittiğimizde ufuk çizgisi dediğimiz şeyi net bir biçimde görmüşüzdür. Örneğin aşağıdaki resimde kara ile denizin kesiştiği yeri görmek mümkün, açık denizde de benzer bir görüntüyü deniz ve gökyüzünün kesişmesi olarak görürüz.
Ufuk çizgisi çizimlerimiz için değişkenlik gösterebilir, örneğin ufuk çizgimiz ve kaçış noktamız çizimimize göre alt tarafta kalacaksa çizeceğimiz şeyin alt kısmını görüyor oluruz, ufuk çizgimiz üst tarafta kalıyorsa çizdiğimiz şeyin üst kısmını görüyor oluruz. Yani ufuk çizgisi göz hizamızdır diyebiliriz. Hemen oturduğunuz yerden bile bunun tespitini yapmak mümkün.
Dümdüz karşıya gözlerinizi dikin, karşınıza çıkan nesneye bakın; kalorifer olabilir, pencere önündeki mermer olabilir herhangi bir şeyi gözünüze kestirin. Görüş açınıza göre o şeyin üstünü ya da altını mı gördüğünüzü anlayabilirsiniz. Bu durumda sizin göz hizanıza göre aşağıda mı kalıyor yukarıda mı kalıyor tespit etmiş olacaksınız. Çizim yaparken baz aldığınız kaçış noktanız ve ufuk çizginiz de aslında göz hizanızla dümdüz baktığınızda gördüğünüz düzlemdir.
Bu bilgilere göre kurgulayacağınız bir kompozisyon ile doğru bir sonuca ulaşmak mümkün. İsterseniz birlikte basit bir örneğini deneyelim.
Perspektif Çizimi Nasıl Yapılır?
Evet bu konu hakkında birçok şey öğrendik artık teorik olarak bilgimiz var, peki bunu nasıl yapacağız. Perspektif çizimi yapmak kolay mı? Evet aslında detaylara hakim olduktan sonra oldukça kolay. Şimdi öncelikle önümüze bir kağıt alıyoruz. Tercihen küçük bir kağıt yeterli olacaktır. Kağıdı aldıktan sonra birlikte adım adım perspektif çizimi yapacağız.
Öncelikle kağıdın herhangi bir yerine boydan boya düz bir çizgi çizelim. Cetvelden yardım almak serbest. Çizgiyi çizdiysek çizginin herhangi bir yerinde bir nokta belirleyelim. Sonra bu noktadan iki tane çizgi çıkaralım. (Ben örnekte fazladan iki çizgi daha çıkardım.)
Çıkan iki çizginin arasına bir küp ya da dikdörtgen prizma çizmeyi deneyelim. Bunu denerken yine bu çıkan iki çizgi arasına önce iki düz yatay çizgi çizelim bu sayede üst zemin oluşmuş olacak. Sonra uç noktalardan aşağı düz bir şekilde çizgileri indirelim bu yatay ve dikey çizgiler baz aldığımız nokta ile buluşmak zorunda değil. Son olarak da aşağıda oluşan son kenarı çizmek için noktadan bir çizgi çizelim.
İşte bu kadar! Elimize sağlık. Artık elimizde çok güzel bir dörtgen var. Eğer siz de uygulayıp güzel bir sonuca ulaştıysanız yorumlarda sonuçları bizimle paylaşın.
Son olarak keyifle izlemeniz için birkaç örneği de yazımızın sonuna serpiştiriyorum:
Herhangi bir konuda iletişime geçmekten çekinmeyin. Güncel kalmak için takip edin!
