Fütürizm Nedir?
Fütürizm ya da Fütürizmin Türkçe adı olan Gelecekçilik 20.yüzyılın ilk çeyreğinde İtalya’da ortaya çıkmış ve etkinliğini korumuş toplumsal davranış biçimlerine etki etmiş ve bir noktada politik bir bağlantısı da olan bir modern sanat akımıdır. Resimden heykele, heykelden modaya, modadan mimariye birçok alanda kendini göstermiştir.
“Şu müzelere bir bakın: mezarlıklardan ne farkları var!..” diye bağıran, bağırdıkça esip gürleyen, etrafına saçtığı tükürükler ve öfke arasında mü- zeleri yıkmaktan, kütüphaneleri yakmaktan söz eden heyecan dolu genç bir şair, yüzyıl başında Milano, Paris, Londra gibi Avrupa kentlerinde ver- diği konferanslarda “Fütürizm” denen bir şeyden söz ediyordu. Fütürizm, ‘gelecek’ti. Fütürizm, İtalya’nın geleceğiydi. İtalya, geçmişiyle olan bağlarını bir koparabilse, ileriye doğru büyük bir hamle yapabilecekti…
Öncülüğünü yaptığı bu ilerici harekete önce “elekrik” ya da “dina- mizm” gibi isimler düşündüyse de sonunda “Fütürizm”de karar kılan ve böylece kendi adını kendi belirlemiş ilk sanat akımını başlatan bu genç adam, İtalyan şair Filippo Tommaso Marinetti’dir (1876-1944). (Antmen: 2019:65)
Filippo Tomasso Marinetti (1876 – 1944)
Bu alıntıya yer vermek istedim. Çünkü Marinetti’nin bu sözleri aslında Fütürizmin keskin tavrını en net şekilde ortaya koyan şeydir. Marinetti bilindiği üzere bir şair. Şair olmasının da insanlar üzerindeki etkisine yönelik kuvvetli bir yanı var. Zaten sonrasında da yazdığı ve dönemin en ünlü gazetelerinden birinde yayınladığı ”Fütürist Manifesto” da bu bağlamda bir birlik oluşturma amacını üstlenmiştir.
Fütürist Manifesto Nedir?
Birazdan orijinalini göreceğiniz Fütürist Manifesto’nun Türkçe halini sizler için aşağıya yazacağım.
Fütürist Manifesto Fütürizm hakkında şunları söylüyor:
- Tehlike sevgisinin, enerji ve korkusuzluk alışkanlığının şarkısını söylemeye niyetliyiz.
- Cesaret, cüret ve başkaldırı bizim şiirimizin önemli öğeleri olacaktır.
- Şimdiye değin edebiyat dalgınca bir durağanlığı, şehveti ve uykuyu göklere çıkardı. Biz saldırgan hareketleri, ateşli bir uykusuzluğu, koşan adımları, taklaları, yumruğu ve tokadı göklere çıkarmaya niyetliyiz.
- Dünyanın muhteşemliğinin yeni bir güzellik tarafından daha da zenginleştirildiğini onaylıyoruz: hızın güzelliği. Patlayıcı nefesli bir yılan gibi kaportası büyük borularla süslenmiş bir yarış arabası –kükreyen bir araba Semadirek’in Kanatlı Zaferi’ne kıyasla daha güzeldir.
- Ruhunun mızrağını dünyaya doğru yörünge halkası boyunca fırlatmış insanoğlunu yüceltmek istiyoruz.
- Şair kadim öğelerinin heyecan dolu arzularını artırmak için kendisini şevk, ihtişam ve cömertlikle harcamalıdır.
- Gayret gösterirken karşılaşılanın haricinde, güzellik yoktur. Saldırgan bir karakter olmadan gerçekleştirilen hiçbir iş başyapıt olamaz. Şiir bilinmeyen güçlere karşı, onları azaltacak ve insanın önünde diz çöktürecek sert bir saldırı olarak tasarlanmalıdır.
- Asırların son ucunda duruyoruz!… Yapmak istediğimiz İmkânsızın gizemli kapılarını yıkmakken neden geriye bakalım? Zaman ve Uzam dün öldü. Zaten mutlaklıkta yaşıyoruz, çünkü sonsuz, her yerde hazır ve nazır hızı yarattık.
- Savaşı – dünyanın tek hijyeni – militarizmi, vatanseverliği, özgürlükçülerin yıkıcı jestlerini, uğruna insanların öldüğü güzel fikirleri ve kadınların hor görülmesini yüceltmek istiyoruz.
- Müzeleri, kütüphaneleri, her tür akademileri yıkacağız, ahlakçılıkla, feminizmle, her çeşit fırsatçı ya da faydacı ödleklikle savaşacağız.
- Çalışmayla, zevkle ve isyanla heyecanlanmış büyük kalabalıkların şarkılarını söyleyeceğiz; modern başkentler-deki devrimin çok renkli, çok sesli gelgitlerinin şarkılarını söyleyeceğiz; vahşi elektrikli bir ayla parıldayan cephaneliklerin ve tersanelerin titrek gece heyecanlarının şarkılarını söyleyeceğiz; dumanla süslenmiş yılanları yiyip yutan hırslı demiryolu istasyonlarının; dumanlarının çarpık çizgileriyle bulutlar yaratan fabrikaların; bıçakların pırıltısıyla güneşte ışıldayan, dev jimnastikçiler gibi nehirleri aşıveren köprülerin; ufkun kokusunu alan maceraperest buharlı gemilerin; koca tekerlekleri devasa çelik atlar gibi rayları arşınlayan geniş göğüslü demir başlıklarla zapt edilmiş lokomotiflerin ve pervaneleri rüzgârda bayraklar gibi salınan ve heyecan dolu bir kalabalıkmışçasına bağrışır gibi görünen uçakların sessiz uçuşlarının şarkılarını söyleyeceğiz.
Maddeler halinde Fütürist Manifesto bu şekildedir, bu manifestonun devamında da Marinetti’nin özellikle müzeleri mezarlıklara benzettiği ve bu duruma karşı tepkisini saldırgan bir şekilde dile getirdiği bir bölüm bulunur.
Görüldüğü üzere Marinetti’nin İtalya’dan dünyaya duyurduğu Fütürizm hareketinin Manifestosu oldukça saldırgan, savaşçıl ve hatta faşizme övgüler yağdıran bir söylemdir. Bu nedenle kışkırtıcı bir etkisi bulunmaktadır. İnsanları ve özellikle sanatçıları müzeleri yakıp yıkmaya, eski olan her şeyi bir canavar gibi çiğneyip sindirmeye ve yeni olana özgü aşkını yaşarken eski olana saygı göstermemeye, ve savaşmaya davet etmiştir.
Fütürist Manifesto’nun ardından Fütürizm artık her sanatçının kendi bireysel manifestosunu yayınladığı bir sanat akımına dönüşmüştür. Fütürist sanatçılar ve fütürist yazarlar – şairler için manifesto en başat unsur olmuştur.
Umberto Boccioni, Bisikletçinin Dinamizmi, 1913, 70 x 95 cm
Fütürizm Akımı Neyi Savunuyor? Fütürizmin Kelime Anlamı Nedir?
Fütürizm kelimesi köken olarak ”future” a dayanır. Bu kelimenin Türkçe karşılığı ve anlamı ”gelecek”tir. Bu isimden de anlaşılacağı üzere geçmişe karşı bir hayranlık beslemedikleri gibi geçmişe karşı kuvvetli bir düşmanlıkları vardır. Gelecekçilik akımının temel argümanlarında hız, makine, şiddet, savaş, gençlik gibi hem gelecekçi hem de kapitalist ve faşist bağlamı olan düşünceler yatar. Zaten fütüristik düşüncenin yıkımdan beslendiği de bir sır değildir. Aksine apaçık bir şekilde bildirilerinde de belirttikleri ve hatta üstüne istikrarla bastıkları bir meseledir. Genel hatlarında dinamizm, savaş, makine, hız, kaos, kalabalık gibi kavramları savunurlar ve ideoloji olarak da faşizmi benimsemişlerdir.
Fütürist Resmin Teknik Manifestosu
Az önce Marinetti tarafından yayınlanmış olan fütürist manifestoyu okumuştuk, bu manifesto fütürizm toplumsal hareketini başlatmakta etkili olmuş ve bu tip duygulara sahip kişilerin iştahını kabartmıştı. Öte yandan ondan bir yıl sonra Umberto Boccioni’de bir manifesto yayınlayacak ve adına da Fütürist Teknik Resim Manifestosu diyecekti. O manifestonun da en önemli maddelerini inceleyelim:
İlan Ediyoruz:
- Her türlü taklit hor görülmeli, her türlü özgünlük yüceltilmelidir.
- Rembrandt’ın, Goya’nın ve Rodin’in eserlerini yıkmak için “uyum” ve “yüksek beğeni” gibi çok esnek ifadelerin zorbalığına karşı isyan etmenin gerekli olduğunu.
- Sanat eleştirmenlerinin yararsız ya da zararlı olduğu.
- Çelikten, gururdan, ateşten ve hızdan oluşan fırıl fırıl dönen hayatımızı ifade etmek için daha önce kullanılan tüm konuların bir kenara atılması gerektiğini.
- Tüm yenilikçilerin ağzının tıkanmaya çalışıldığı “deli” isminin bir onur unvanı olarak görülmesi gerektiğini.
- Doğuştan gelen tamamlayıcılığın, tıpkı şiirde serbest vezin ya da müzikte çok seslilik gibi resimde de mutlak bir gereklilik olduğunu.
- Evrensel dinamizm, resimde dinamik bir duyum olarak işlenmelidir.
- Doğayı resmetme tarzında ilk esasın samimiyet ve saflık olduğunu.
- Hareket ve ışık bedenlerin maddeselliğini yok eder.
Mücadelemiz:
- Modern resimler üzerinde zamanın patinasını elde etmeye çalışan bitümlü renk tonlarına karşıyız.
- Düz renk tonlarına dayanan ve Mısırlıların çizgisel tekniğini taklit ederek resmi hem çocuksu hem de grotesk olan güçsüz bir senteze indirgeyen yüzeysel ve temel arkaizme karşıyız.
- Öncekilerden daha az basmakalıp ve rutine bağlı olmayan yeni akademiler kuran ayrılıkçılar ve bağımsızlar tarafından öne sürülen geleceğe ait olma iddialarına karşıyız.
- Edebiyattaki zina kadar mide bulandırıcı ve sıkıcı olan resimdeki çıplaklığa karşıyız.
Manifestonun maddeler halinde ilan ettiği ve karşı durduğu şeyler bu şekildedir. Görüldüğü üzere fütürist manifesto kadar sert bir dile sahip değildir. Fütürizmin görsel manifestosu, yeni ve kendine has olmayı yüceltmiş ve geçmişi yıkmayı kendine görev bilmiştir.
Küçük Bir Tespit: Fütürizm Sanat Akımı ve Fütürizm Toplumsal Hareketi
Fütürizmi ben iki ana başlık altında irdelemeyi daha doğru buluyorum; döneminde Marinetti’nin yayınladığı bildirge sonrasında ortaya çıkan, yıkmak isteyen yakmak isteyen, hırslı ve gözünü karartmış bir toplumsal hareket, diğer bir tarafta da döneminde yine aynı güdüler ile ortaya çıkmış ancak sonuç olarak hız, hareket, devinim vb. kavramlar ile bir görsel dil oluşturmuş sanat akımı vardır. Burada Boccioni tarafından yazılan teknik manifestonun izinden giden sanatçıların payı büyüktür.
Zaten bu düşüncenin 1920’lerde etkinliğini yitirmesiyle de beraber bugün Fütürizm; hız, hareket vb. kavramları çağrıştıran bir nevi o faşist kimliğinden ayrılmış bir görsel dildir. Fakat şu bir gerçektir ki tarihi ve ortaya çıkış amacı budur; döneminde savaş destekçisi, hıza, harekete, makinelere aşık, faşist güdüler taşıyan, geleceği kutsayıp geçmişi sürekli örselemeyi kendisinin en başat ödevi bilmiş bir sanat akımı ve toplumsal harekettir. Ancak yine de Fütürizmin düşünsel bağlamını desteklemeyip, estetik bağlamında işler yapmış olan sanatçılar da yok mudur? Düşünmek gerekli.
Fütürizm Ne Zaman ve Nerede Ortaya Çıktı?
Fütürizm yaklaşık olarak 1909 yılında ortaya çıktı ve 1920 yılında sona erdi. Fütürizm İtalya’da ortaya çıkmış bir sanat akımıdır.
Fütürizmin Özellikleri Nelerdir? Fütürist Bir Resim Nasıl Tanınır?
Gelin hep beraber Fütürizmin özelliklerini maddeler halinde inceleyelim.
- Öncelikle karşımızda duran resim çok dinamik, çok hareketli, sanki izlerken bile hareket halindeymiş gibi duran bir kompozisyona sahiptir.
- Fütürist resmin konusu genellikle makineler, şehir hayatı, bir hareketin devinimi, ya da hızı çağrıştıran soyut imgeler olmuşlardır.
- Kübizm etkileri ve görsel teknikleri ile çokça karşılaşılabilir. Çünkü Fütürist sanatçılar kübizmin ifade etme biçiminden çokça etkilenmişlerdir. (Kübizm Hakkındaki Detayları Öğrenmek İçin)
- Eserlerde genellikle kaos atmosferi gözlemlenir, sakin ve durağan herhangi bir şey görmek mümkün değildir. Birbirine geçmişlik gayet belirgin bir biçimde görünür.
Fütürizmin En Önemli Temsilcileri
En Önemli Fütürist Ressamlar:
Giacomo Balla
Umberto Boccioni
Anton Giulio Bragaglia
David Burliuk
Vladimir Burliuk
Carlo Carrà
Ambrogio Casati
Primo Conti
Tullio Crali
Luigi De Giudici
Fortunato Depero
Gerardo Dottori
Luigi Russolo
Hugo Scheiber
Gino Severini
Béla Kádár
Mario Sironi
Ardengo Soffici
En Önemli Fütürist Şair ve Yazarlar:
Filippo Tommaso Marinetti
Mario Carli
Vladimir Mayakovsky
Aldo Palazzeschi
Giovanni Papini
Fütürist Resim Deyince Aklıma İlk Gelenler
Aslında Fütürizm örneklerinin hepsini buraya koymaya kalksak epey bir yer tutacak o nedenle ben en çok ilişkilendirdiğim üç resmi burada kısaca inceleyeceğim ve size izleyebileceğiniz bazı fütürist resim örnekleri bırakacağım.
İlk olarak bu eseri tercih etme sebebim bu resmin fütürizm için görsel bir ikon olduğunu düşünmemdir. Carra’nın yaptığı bu resimde hareket, kaos, isyan, kavga, ölüm gibi fütüristik düşünce tarafından romantize edilen bütün kavramlar mevcuttur. Ve resim çarpıcı bir ihtişama sahiptir. Gördüğünüz anda irkilirsiniz. Carlo Carra bu resmi içinde bulunduğu bir ortamı tasvir etmek için yapmıştır. Kendisini bir kaosun içinde izleyici olarak bulan Carra şunları söylemiştir:
”Farkında olmadan çatışmanın ortasında durdum ve önümde kırmızı karanfillerle kaplı tabutun taşıyıcıların omuzlarında tehditkâr bir şekilde sallandığını gördüm; atların kaçıştığını, sopaların ve mızrakların çarpıştığını gördüm, öyle ki bana ceset her an düşecek ve atlar onu ayakları altında çiğneyecekmiş gibi geldi. Derinden etkilendim ve eve döner dönmez tanık olduklarımın bir resmini çizdim. Daha sonra 1912 baharında Paris, Londra ve Berlin’deki Fütürist sergilerde sergilenecek olan Anarşist Galli’nin Cenaze Töreni tablosu için çizdiğim bu resimden ilham aldım.”
Umberto Boccioni’ye ait olan bu resimde de açıkça görülen devinimler, ortalığı hoyratça kasıp kavuran bir at adeta içinden geçtiği her yeri yarıyor. Şehrin hızla ve kaosla yükseleceğine dair yapılan çağrışım açıkça okunabiliyor.
Tasmayla gezdirilen bir köpeğin hareketinin evrelerini tek bir anda izlediğimiz bu resimde, küçük köpeğin kısa ve coşkulu adımları adeta hızla dönen bir pervaneymiş gibi karşımızda hareket ediyor. Tasmasının bir kasırga gibi oluşturduğu ahenk, kuyruğundaki heyecan dolu sallantı. Bize tek bir anda birçok hareketi görme imkanı sağlıyor. Zaten Fütürizmde dinamizmin amacı da böyle canlıymış gibi bir algı oluşturabilmek. O nedenle bu resim hareket bağlamında çok önemli bir yer tutuyor.
Burada yer verdiğim üç resim akımla en çok ilişkilendirdiğim resimlerdendi, her birinde fütüristik bağlamda ele alınan kavramları net bir şekilde görmek ve tespitini yapmak mümkün.
Diğer Fütürizm Örnekleri
Fütürizm Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
| Fütürist ne demektir? | Fütürist kelimesinin Türkçe karşılığı ve aynı zamanda TDK’ye göre anlamı ”gelecekçi”dir. Yukarıda bahsettiğimiz şekilde fütürizme dahil olan ve bu bağlamında eserler vermiş kişileri ya da bu bağlamda yapılmış işleri nitelemek için kullanılır. Fütürist sanatçı, fütürist resim, fütürist mimari, fütürist şiir gibi şeyleri tanımlamak için kullanılan bir sıfattır. |
| Fütürizm Akımının Öncüsü Kimdir? | Fütürizmin öncüsü ve kurucusu İtalyan şair Filippo Tommaso Marinetti’dir |
| Fütürizm hangi akıma tepki olarak doğmuştur. | Tek bir akıma karşı ortaya çıkmamıştır. Geçmişi reddettiği için öncesinde var olan tüm sanat akımlarını özellikle de daha eski olanları büyük bir kararlılıkla reddeder. |
| Fütürizm ne zaman ortaya çıktı – ne zaman sona erdi? | 1909 – 1920 |
| Fütürizm Nerede Ortaya Çıktı? | İtalya |
Herhangi bir konuda iletişime geçmekten çekinmeyin. Güncel kalmak için takip edin!
İlginiz Çekebilir: Fovizm Nedir? Nerede Ne zaman ve Nasıl Ortaya Çıktı?
Kaynakça:
Antmen, A. ”20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar”, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2019
