Resimde Kompozisyon Nedir?
Resimde kompozisyon, bir resimde bulanan görsel unsurların (çizgi, form, içerik vb.) dengeli ve uyumlu bir biçimde çeşitli ilkeler doğrultusunda kurgulanmasıdır. Resimde kompozisyon, izleyicinin gözünü eserde istediği noktaya yönlendirmeyi, duygusal etkiyi kuvvetlendirmeyi ve çarpıcı görüntüyü en üst düzeyde oluşturmayı amaçlar. Bu nedenle çeşitli ilkeler doğrultusunda ilerler.
Sağlam oluşturulmuş bir kompozisyon resmin estetik değerini artırır ve izleyiciye kuvvetli bir görsel deneyim sunar. Kısacası resmin bütünsel olarak nasıl bir uyum içinde olduğunu, kurgulanan kompozisyon belirleyecektir.
Resimde Kompozisyon Çeşitleri Ve Örnekleri
Resimde kompozisyon örnekleriyle beraber tanıyacağımız bu çeşitli kurgular, sanatçının görsel unsurları nasıl kompoze ettiğine bağlı olarak değişik kategorilere ayrılır. İşte başlıca resimde kompozisyon çeşitleri:
1. Simetrik Kompozisyon: Resimde yer alan unsurların her iki tarafta eşit ya da çok benzer şekilde konumlandırılmasıyla ortaya çıkar. Bu tür kompozisyonlarda düzen ve denge hakimdir daha sakin bir görsel etkiye sahiptir
2. Asimetrik Kompozisyon: Unsurların, simetrik olmayan ancak dengeyi sağlayacak bir şekilde yerleştirilmesiyle çeşitli asimetrik kompozisyonlar oluşturulur. Bu hareketlilik sayesinde daha dinamik ve çarpıcı bir görsel etki ortaya çıkarılabilir.
3.Diyagonal (Çapraz) Kompozisyon: Resim diyagonal bir doğrultuda düzenlenir. Hareketli ve dinamik bir görsel izlenim yaratır.
4.Üçgen Kompozisyon (Piramidal): Denge ve güç kavramlarını en iyi yansıtan kompozisyon türlerinden biridir. Genelde figüratif resimlerde sıkça karşılaşılır. Tüm unsurlar üçgen bir form oluşturacak şekilde yerleştirilir.
5.”S” Formunda Kompozisyon: Aslında adından da anlaşılacağı üzere unsurların ”S” harfi biçiminde dizayn edilmesi ile ortaya çıkar. Bu sayede izleyicinin gözü resimde rahat bir şekilde gezinebilir. Özellikle peyzaj resimlerinde sıkça kullanılır.
6.Çerçeveleme (Framing): Resimdeki ana öğeye dikkat çekmek için kullanılır. Ana öğe başka öğeler ile çerçevelenerek dikkati üzerine çeker.
7.Yatay Kompozisyon: Yatay bir yerleştirme biçimidir. ferahlık ve dinginlik sağlar. Özellikle manzara resminde kullanılır.
Dikey Kompozisyon: Dikey bir yerleştirme biçimidir. Güç ve yücelik duygularını kuvvetle yansıtır. Özellikle figür resminde kullanılır.
Merkezi Kompozisyon: Ana öğe tam merkezde bulunmaktadır. Diğer bütün yan elemanlar da ana öğeyi ve merkezi konumu ortaya çıkarmak üzere yerleştirilir. Bu sayede izleyicinin tüm dikkati merkeze çekilmiş olur.
Tekrar Eden Kompozisyon: Form, desen, doku vb. unsurların tekrar etmesiyle oluşturulur.
Spiral Kompozisyon: Bütün elemanlar bir spiral bir forma göre kurgulanır bu sayede izleyici merkeze ya da dış kısma doğru kasıtlı olarak yönlendirilebilir.
Hiyerarşik Kompozisyon: Öğeler önem derecelerine göre yerleştirilir daha önemli olanlar daha merkezi bir konumda ve daha büyük olacak şekilde resmedilirken, daha az önemli olanlar görece daha küçük ve merkezi olmayan bir konuma yerleştirilir. Bu sayede merkezi konumda bulunan öğe vurgulanmış olur.
Bu çeşitler artırılabilir. Ancak içlerinde en bilinen ve en önemli olanlar bunlardır. Doğru kullanıldığı takdirde resimde kompozisyonun önemi diğer birçok plastik değerden önce gelir.
Resimde Kompozisyon İlkeleri ve Temel Unsurlar
Bir resimde bulunan kompozisyon unsurları resmin yapı taşlarıdır. Tek tek açıklayacağımız bu unsurlar bir araya geldiklerinde bütünsel bir kompozisyon oluşturmada etkin rol oynarlar.
Çizgi: Resimde kompozisyona hareket veren, izleyiciyi istenen noktaya yönlendiren, hacimsel yapıyı vurgulayan en önemli şey çizgidir. Yatay çizgilerden dikey çizgilere sert vuruşlardan yumuşak geçişlere birçok detay çizginin kontrolündedir ve bir kompozisyonun en önemli unsuru çizgidir.
Şekiller ve Formlar: İki boyutlu şekiller ya da üç boyutlu bir algı oluşturan formları düşündüğümüzde aslında bir resmin içine nasıl da gizlendiklerini görebiliriz. Resimde var olan her bir görsel öğe başka bir form ile tamamlanabilir.
Örneğin resmin genel hatları dairesel yuvarlak forma daha yatkın olan yumuşak geçişler mi barındırıyor yoksa çok daha keskin ve sert olup adeta bir küpü andıran çarpışmalar mı yaşıyor? Bir resme baktığınızda bu farkı kolaylıkla ayırt edebilirsiniz.
Renk ve Ton: Eğer ki renkli bir resim üzerinde çalışıyorsak renkler resimde kompozisyonun önemli bir parçası haline gelecektir, renklerin perspektif etkisi yaratabildiğini biliyoruz (Renk Perspektifi: Perspektif Hakkındaki Tüm Detaylar) o nedenle resimde ön arka ilişkisini kuvvetlendiren bir unsur da renktir. Diyelim ki monokrom bir resim üzerinde çalışıyoruz (karakalem, lavi vs.) o zaman da devreye tonlar giriyor.
Daha önce bir şekilde renk skalasını gördüyseniz bir rengin ne kadar tonu olduğunu da fark etmişsinizdir. Bir resimdeki ton zenginliği ne kadar fazla ise resimsel değeri de o kadar yükselmiş olur. Bu nedenle resimde kompozisyon oluşturma ilkelerinin başında renk ve tonu iyi kullanmak vardır.
Oran & Orantı: Evet duymaya oldukça alışık olduğunuz bir tabir diye düşünüyorum. Henüz resim yapmaya yeni başlayan birçok kişinin de çilesi haline gelebiliyor. O yüzden bu bölümü biraz uzun tutacağım. Nedir resimde oran orantı? Bildiğiniz gibi 50 x 70 cm kağıda bir figür resmi yaptığınız zaman o figürü gerçek hayattaki varlığından ölçekleyerek kağıda aktarıyorsunuz.
İşte bu ölçeklemede bir bozukluk yaşandığı an bütün oran orantı bozulmuş oluyor. E tabi sonrasında ayağı bacağından büyük, kafası sanki az sonra uçacak bir balonmuş gibi vücuduna ağır ve büyük gelen, insanımsı ama -istemeden stilize- edilmiş figürler ortaya çıkıyor. Her ne kadar ”ben isteyerek öyle yaptım” desek de aslında öyle olmadığını içten içe biliyor, üzülüyoruz. Neyse ki burada biz bizeyiz rahat olabilirsiniz.
Evet oran orantı dediğimiz şey aslında doğru ölçekleme ve sonrasında doğru bir aktarım yapmak ancak sadece onunla da bitmiyor! Resimde kompozisyonun yanlış kurgulanmasına neden olan en büyük hata yanlış bir oran orantı kurgulamaktır. Ayaklarından başladığınız figürün kafasını çizebilmek için 3 tane kağıda daha ihtiyacınız olduğunu anladığınızda biraz geç kalmış olabilirsiniz. Ya da figürünüz kağıdınızda Sıçrayan Midilli Hanına gitmiş Frodo Baggins gibi minnacık kalabilir. Her iki durumda da elinizdeki kağıt ile anlaşamamış olursunuz.
Yani kağıdı da temel ölçekleme birimi olarak almayı unutmayınız. Kağıdı kullanma biçiminiz de resimde kompozisyona ilişkin bir oran orantı kurgulamaktan geçer. Özgürlüğünüzü kaybetmeden ve yanlışlıkla hesap makinesine dönüşmeden önce derin bir nefes alın ve kompozisyonu iyi kurgulamaya çalışın.
Espas: Resimde kompozisyonun bir diğer vazgeçilmezi de espastır. Yani resimdeki boşluk ve doluluk ilişkisi. Nasıl ki bir bardağı ağzına kadar doldurduğumuz zaman; onu taşımakta, ilk yudumu almakta zorlanıyorsak bir resim de çok dolduğunda izleyeni boğar gözünü kaçırmak ister.
Ya da tam tersi resimde o kadar çok boşluk vardır ki görmeye değer bir şey varmış gibi bile durmaz. Bu boşluk doluluk ilişkisini nasıl kurguladığınız resimdeki nefes alma paylarını, izleyicinin gözünün yorulmamasını, resmin adeta akıp gitmesini sağlar. Eğer espas ile ilgili daha kapsamlı bir bilgi birikimi edinmek istiyorsanız lütfen bu yazıyı okuyunuz: ESPAS NEDİR? Resimde Espasın Önemi!
Resimde Kompozisyon Nasıl Oluşturulur
Evet çokça kavramdan bahsettik şimdi de nasıl yapacağımıza bakalım. Bir resimde kompozisyon oluşturmak, sanatçının görsel unsurları kasıtlı bir biçimde düzenleyerek, izleyiciye vermek istediği mesajı iletmesini sağlayan yaratıcı bir süreçtir. İşte adım adım bir resimde kompozisyon oluşturma süreci:
- Amaç ve Konunun Belirlenmesi: İlk olarak bir resimle ne anlatacağınızı ya da hangi mesajı iletmek istediğinizi keşfetmelisiniz. Konu (figür, manzara, natürmort vb.) ve bu konunun izleyiciye nasıl hissettirmesini istiyorsunuz? (sakinlik, dram, heyecan vb.) Bu kararlar kompozisyonun temelini oluşturur. Amaç ve konu bağlamında bir karara vardıktan sonra diğer aşamaya geçebiliriz.
- Ana Odak Noktası Belirleme: Sizin için resmin en can alıcı yeri neresi? Bu sorunun cevabı, izleyicinin gözünün resimde ilk nereye yönelmesi gerektiğini belirler. Odak noktasını resmin merkezine yerleştirebileceğiniz gibi; altın oran, üçler kuralı gibi teknikler kullanarak daha sıradışı bir konum seçebilirsiniz.
- Kompozisyon Türünü Belirlemek: Hangi türde bir düzenleme yapacağınız resmin duygusal vurgusu açısından önemlidir. Yukarıda belirtilen çeşitlerden herhangi biriyle devam ederek odağı istediğiniz düzene göre şekillendirebilirsiniz.
- Görsel Hiyerarşi: Neredeyse her resimde diğerlerinden daha önemli bir öğe vardır, bu bazen bir figür bazen bir nesne bazen ise bir bulut olabilir. Burada hiyerarşik dengenin iyi sağlanması önemli! Bu noktada daha önemli olan öğe daha detaylı aktarılmalı; belki renk belki kontur, belki yardımcı unsurlar ile (bu bağlamda resim yapma biçiminiz devreye girecektir) odak noktasını en önemli öğeye aktarmanız oldukça önemli.
- Bir Kompozisyon Eskizi Oluşturmak: Evet bence en önemli noktadayız. Büyük bir düzleme aktaracağınız resmin bir ya da birkaç eskizini oluşturmak oldukça önemli. Bazen büyük bir kağıt ya da tuval hatayı kaldırmaz! O nedenle büyük bir işe girişmeden önce küçük bir eskizde neler olacağını görmek süreç açısından oldukça faydalı, ölçek olarak benzer bir ebatta küçük bir eskizde nasıl bir düzenleme yaptığınızı test edin. Çeşitli yerleştirmeler ile sizin için resminizi en iyi ifade eden kompozisyonu oluşturduğunuzda daha emin adımlarla resminize başlayabilirsiniz.
- Renk, Kontrast, Hareket, Espas: Kompozisyon yalnızca belirli bir düzen oluşturmak demek değildir. Bu düzeni kurguladıktan sonra onu boyama biçiminiz de bir kompoze etme yöntemidir. Kullandığınız renk, oluşturduğunuz kontrast ve hareket, espas kullanımlarınızın hepsi kompozisyonunuzun bir parçasıdır. Bu görsel unsurları kullanırken de dikkatli olmayı gözden kaçırmayın.
Örneğin basit tek nesneli bir natürmort kompozisyonu kurgulayıp sonra da bunu boyamak istediniz: Sizin için aşağı bir video bırakıyorum, işinize yarayabilir.
Bonus: İşinize Yarayacak Bazı Kompozisyon Teknikleri
Üçler Kuralı (Rule of Thirds): Bu kurala göre, resmi yatay ve dikey olarak üçer eşit parçaya bölen iki yatay ve iki dikey çizgi kullanılarak, görsel alan dokuz eşit parçaya bölünür. Bu kuraldaki amaç, odak noktalarının bu çizgilerin kesişim noktalarına yerleştirilmesi ve bu bağlamda bir denge sağlamaktır.
Altın Oran: Resimde ve diğer sanat dallarında sıklıkla kullanılan estetik bir orantı kuralıdır. Bu tekniğin görsel denge ve estetik uyum yarattığına inanılır. Altın oran, yaklaşık 1.618 değeriyle ifade edilir ve bir bütünü, birbiriyle orantılı iki parçaya ayırma ilkesine dayanır. Bu oran, matematiksel olarak bir formun ya da nesnenin bir bölümünün, diğer bölüme oranının, en estetik şekilde görünmesini sağlar. Altın oranı kompozisyonda kullanmanın iki yöntemi vardır.
Altın Dikdörtgen: Altın oran, bir dikdörtgen içinde en sık kullanılan şekildir. Bir dikdörtgenin kenar uzunlukları altın orana göre düzenlendiği zaman, bu dikdörtgenin daha küçük dikdörtgenlere bölündüğünde ortaya çıkan her bölüm altın oranı taşır. Bu yöntem sayesinde kompozisyon daha dikkat çekici bir hal kazanır.
Altın Spiral: Altın oran temel alınarak oluşturulan logaritmik bir spiraldir. Özellikle kompozisyonda odak noktalarını belirlemek için kullanılır. Spiral, izleyicinin gözünü resim boyunca doğal bir şekilde dolaştırır ve odak noktasını spiral boyunca kendisi belirler. Bu sayede izleyici daha yüksek bir görsel haz duyar.
Evet temel ilkelerinden tekniklerine, nasıl oluşturulacağından önemine, resimde kompozisyonun tüm detaylarını inceledik. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere, hoşçakalın.
Herhangi bir konuda iletişime geçmekten çekinmeyin. Güncel kalmak için takip edin!
