Sürrealizm Nedir?
Sürrealizm akımı ya da Türkçe karşılığı ile Gerçeküstücülük 1920 yılında Fransa’da ortaya çıkmış bir sanat akımıdır. Adında da anlaşılacağı üzere sürrealizm, gerçeğin ötesinde bir anlayışla eserler vermeyi amaçlamıştır. Sanatın geleneksel sınırlarından çok uzakta daha uç bir noktadan görsel bir aktarım yapmayı hedefleyen sürrealistlerin bu konudaki çarpıcı imgeleri, bu akımın sanat tarihinde önemli bir yer tutmasını sağlamıştır. Ortaya çıkan eserlerin eşsiz ve benzersiz oluşu ve aynı zamanda fiziksel düzlemin ötesinde gerçekdışı öğelerin de yer alması sürrealist resimleri çok daha akılda kalıcı bir kimliğe büründürmüştür.
Sürrealizm, insanın bilinçaltında ve hatta rüyalarında beliren imgeleri görsel olarak aktarmayı hedeflemiştir. Bu nedenle gerçekçi bir yaklaşımdan uzaktır ve sürrealist bir resimde çokça gerçekdışı ya da maddesel ereğinden soyutlanmış nesneler yatar. Bu nedenle direkt olarak soyut ya da belirli bir nesneden soyutlanmış imgeler görülür.
Sürrealizmin Ortaya Çıkışı
Sürrealizm, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Fransa’da şair André Breton önderliğinde bir grup sanatçı tarafından ortaya atıldı. André Breton, 1924 yılında kaleme aldığı “Sürrealist Manifesto” ile bu akımın temel prensiplerini ortaya koydu. Sürrealist Manifesto’da, rasyonel düşünceye karşı çıkılarak, bilinçaltının keşfi ve rüyaların sanatsal ifadesi vurgulandı. Bu sayede artık sürrealist yaklaşımın çerçeveleri de belli olmaya başladı.
Sürrealizmin Özellikleri ve Öne Çıkan Kavramlar
Sürrealizm 20. yüzyıl sanatının en çığır açıcı ve etkili akımlarından biridir. Rüyaların, bilinçaltının ve gerçeküstü dünyanın zengin imgelerle ifade edildiği bu akım, geleneksel sanat normlarına meydan okur ve soyut ifadenin kapılarını aralar. İşte sürrealizmin maddeler halinde önce çıkan özellikleri:
Bilinçaltının Keşfi: Sürrealizm, Freud’un psikanaliz teorilerinin de güdümüyle, bilinçaltının derinliklerine inmeyi ve buradan imgeler çeşitlemeyi amaçlamıştır. Sanatçılar, düşlerden, takıntılı düşüncelerden ve bilinçaltındaki gizli dürtülerden ilham alarak eserler oluşturmaya başlamıştır. Bu, gerçekçi düşünceye karşı bir isyandır ve insan psikolojisinin karmaşıklığına odaklanmaktadır. Bu nedenle ortaya çıkan eserlerin de büyülü bir yanı olmuştur desek abartmış olmayız.
Otomatizm (Özdevinim): Sürrealist sanat, otomatizmi benimsemiştir. Bu yaklaşım, bilinçaltındaki düşüncelerin doğrudan yüzeye (kağıt, tuval vb. herhangi bir materyal) aktarılmasını amaçlar. Sanatçılar, bilinçaltının kontrolsüz ve spontane yaratıcılığını serbest bırakarak, bir nevi bilinçsiz bir biçimde işler üretirler. Kısacası sanatçı otokontrolü devre dışı bırakarak zihnini salt bir biçimde imgesel aktarımına izin verir. Bu da sürrealizmin temelinde yatan düşünce ile örtüşür.
Absürd İmgeler: Sürrealist eserler, genelde mantık dışı ve çelişkili imgelerle doludur. Bu, sürrealist sanatçıların, gerçekliği sınamak ve geleneksel anlamın ötesinde bir dünya yaratmak için bilinçaltındaki sembollerle oynamalarının bir etkisidir. Bu imgeler, izleyiciyi sorgulamaya ve duygusal bir tepki vermeye davet eder. Çünkü görülen şey gerçek ile örtüşmemektedir, ancak kendine ait bir gerçekliği de vardır. O nedenle izleyici ile kendine has bir iletişim kurar.
Doğaüstü ve Gerçeküstü Unsurlar: Sürrealizmde genellikle doğaüstü ve gerçeküstü unsurlar bulunur. Normalde gerçek dünyada var olmayan fantastik manzaralar ile sürrealist bir resimde kolaylıkla karşılaşabilirsiniz. Sürrealizmin bu yanı izleyiciyi gerçek dünya ile arasına bir perde çekmeye iter ve izleyiciyi hayal gücünün sınırlarını aşmak zorunda kalır. Çünkü daha önce hiç görmediği hatta görmenin de ötesinde belki hayal dahi edemeyeceği ya da rüyasında bile göremeyeceği bir manzara ile karşı karşıyadır.
Duygunun Ön Planda Tutulması: Tabi ki bu kadar çok şeyden bahsetmişken az çok tahmin edilen bir diğer özellik de Sürrealizmde duygunun ön planda tutulduğudur. Zaten kendinden önceki akımlara bir tür isyan niteliği taşıyarak gerçekliği reddeden Sürrelizm’in beslenecek daha kuvvetli bir şeyi yoktur! Duygular, sürrealist resim için ana unsurdur.
Sürrealizmin Temsilcileri – En Önemli Sürrealist Sanatçılar
Salvador Dali (1904-1989)
Sürrealizmin en tanınmış figürlerinden biri olan Dali, gerçeküstü dünyanın sınırlarını zorlayan dikkat çekici eserleriyle ünlüdür. Herhalde akmakta olan saatlerini görünce tanımayan sayılı insan kalmıştır. Sanatçının ünü ilginç eserlerinden geldiği gibi aynı zamanda ilginç yaşamından ve demeçlerinden de gelmiştir. Sanatçı birçok kişi tarafından tuhaf olarak ifade edilecek bir hayat yaşıyordu. Karınca yiyen besleyen ressam Salvador Dali’nin ta kendisidir. Ayrıca o ince bıyıkları görünce tanımamak ne mümkün.
Rene Magritte (1898-1967)
Magritte, gizemli ve çelişkili imgelerle dolu eserleriyle tanınan sürrealist bir ressamdır. Sürrealizmin mantık dışı ve düşündürücü özelliklerini temsil etmesiyle bilinir. Normal nesneleri kullanım alanları dışında yansıtma ve bu bağlamda izleyici düşündürme konusunda eserleri mevcuttur. Ayrıca Sanatın Tüm Öyküsü kitabının kapağından aşina olduğumuz yüzünün önünde yeşil bir elma duran adam resmi de Rene Magritte’e aittir.
Joan Miró (1893-1983)
Joan Miró, organik ve soyut formaların kullanımıyla tanınan İspanyol sürrealist sanatçıdır. Renkli eserleri ve çocuksu imgeleriyle sürrealizmin özgün bir yorumunu sunmuştur. 2014 yılında İstanbul’da Sakıp Sabancı Müzesi’nde büyük çaplı bir sergisinde işlerini görme fırsatım olmuştu, özellikle büyük boyuttaki soyutlama çalışmaları olan heykeller beni çok etkilemişti, formu öyle narince koruyup öyle güzel bir çalışma ortaya koymuştu ki görünce yanına gidip heykele sarılmayı ya da ona dokunabilmeyi aklımdan geçirmiştim.
Max Ernst (1891-1976)
Ernst, deneysel teknikleri ve çeşitli malzemeleri kullanarak sürrealist eserler üreten bir Alman sanatçıdır. Oldukça değişik figür soyutlamaları bulunmaktadır.
Andre Breton (1896-1966)
Breton Fransız asıllı önemli bir şair ve yazardır. Yukarıda bahsettiğimiz ”Sürrealist Manifesto”yu yayınlamıştır ve sürrealist düşüncenin bu sayede belirli tanımlamalar ile bir çatı altında toplanmasına olanak sağlamıştır. Kendisi sürrealizmin kurucusu ve en önemli temsilcisidir.
Sürrealizm Örnekleri
Diğer Akımlara Göz Atın
Herhangi bir konuda iletişime geçmekten çekinmeyin. Güncel kalmak için takip edin!
